Kế toán sáng tạo là gì?
Kế toán sáng tạo (KTST) được hiểu là sự thao túng các con số nhằm tạo ra một kết quả như mong muốn và có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Kế toán sử dụng các kiến thức về các nguyên tắc, chuẩn mực, phương pháp kế toán, để điều chỉnh các con số được trình bày trên báo cáo tài chính (BCTC) của một doanh nghiệp.
Như vậy, KTST là việc vận dụng linh hoạt và sáng tạo các kỹ thuật trong kế toán, hay còn gọi là các “thủ thuật”, để “biến tấu” thông tin trên BCTC, nhằm tác động đến nhận thức của người đọc BCTC. Kế toán sáng tạo là một quá trình, trong đó kế toán sử dụng các kiến thức về các nguyên tắc, chuẩn mực, phương pháp kế toán, để điều chỉnh các con số được trình bày trên BCTC của một DN. Có thể hiểu, KTST là một quá trình, trong đó kế toán sử dụng các kiến thức về các nguyên tắc, chuẩn mực, phương pháp kế toán, để điều chỉnh các con số được trình bày trên BCTC của một doanh nghiệp (DN)
Một số cách tạo ra cơ hội thực hiện hành vi kế toán sáng tạo như sau:
- Cho phép doanh nghiệp lựa chọn giữa các phương pháp kế toán khác nhau;
- Một số khoản mục trình bày trên báo cáo tài chính liên quan tới các ước tính, quyết định và dự báo;
- Một số giao dịch tự tạo có thể dùng để thao túng bảng cân đối kế toán và chuyển lợi nhuận giữa các kỳ;
- Các giao dịch có thể được sắp đặt để cho thấy kết quả ấn tượng trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.
Doanh nghiệp sử dụng kế toán sáng tạo như thế nào?
Các doanh nghiệp, đặc biệt là ban giám đốc luôn mong muốn các báo cáo tài chính sẽ thể hiện được thông điệp mà họ muốn các nhà đầu tư nhìn thấy như: lợi nhuận, tốc độ tăng trưởng và giá trị mỗi cổ phiếu,… , và đó là 1 trong những nguyên nhân hình thành KTST. Từ những cách thức phá trên, có thể thấy KTST là công cụ hữu hiệu giúp làm đẹp báo cáo tài chính mà vẫn không bị coi là vi phạm pháp luật.
– Làm đẹp thu nhập: báo cáo một xu hướng ổn định trong sự gia tăng lợi nhuận hơn là cho thấy lợi nhuận với các đợt tăng giảm thất thường, tránh tạo ra sự kỳ vọng cao ở những năm làm ăn tốt mà doanh nghiệp không thể đạt được, che giấu những thay đổi dài hạn trong xu hướng lợi nhuận, hay thậm chí những công ty thua lỗ mong muốn phóng đại báo cáo lỗ của họ hơn nữa để những năm sau sẽ có vẻ cải thiện được tình hình tốt lên,…
– Duy trì hay làm tăng giá cổ phiếu bằng cách giảm mức vay đáng kể hay tạo ra hình thức bề ngoài của một xu hướng lợi nhuận khả quan…
Cách thức thực hiện kế toán sáng tạo của kế toán
Việc thực hiện KTST để điều chỉnh lợi nhuận của DN rất phong phú. Các phương pháp kế toán về doanh thu, vốn hóa, ghi nhận tài sản hay nợ phải trả có thể làm thay đổi những con số trên BCTC như:
– Lựa chọn PP kế toán ảnh hưởng đến thời điểm ghi nhận doanh thu và chi phí: Lựa chọn phương pháp kế toán có ảnh hưởng đến thời điểm ghi nhận doanh thu và chi phí (và kết quả là ảnh hưởng đến thời điểm ghi nhận lợi nhuận). Lựa chọn một (hoặc một số) phương pháp kế toán cho phép ghi nhận doanh thu sớm hơn và chuyển dịch ghi nhận chi phí về sau sẽ làm tăng lợi nhuận báo cáo trong kỳ và ngược lại.
– Lựa chọn thời điểm ghi nhận chi phí và các ước tính kế toán: Chế độ kế toán cũng cho phép DN được phép vận dụng các phương pháp kế toán thông qua việc lựa chọn thời điểm ghi nhận chi phí. Nhà quản trị quyết định chuyển dịch về sau (hoặc ghi nhận sớm hơn) một số loại chi phí sẽ làm giảm (hoặc tăng) chi phí của niên độ hiện hành.
– Lựa chọn thời điểm mua hoặc bán tài sản: Lựa chọn thời điểm mua hay thanh lý, nhượng bán tài sản cố định cũng có ảnh hưởng đến lợi nhuận kế toán. Nhà quản trị DN có thể quyết định khi nào và mức độ các chi phí sửa chữa, nâng cấp cải tạo tài sản cố định … được chi ra. Nhà quản trị cũng có thể quyết định thời điểm thanh lý, nhượng bán tài sản cố định để đẩy nhanh hoặc làm chậm lại việc ghi nhận lợi nhuận hay thua lỗ hoạt động khác.
Kế toán sáng tạo có vi phạm pháp luật?
Trên thế giới, những trường hợp thực tế thực hiện hành vi thao túng BCTC nổi tiếng đều không phải KTST mà là gian lận. Tuy vậy, một điểm đặc trưng của KTST đó là nhằm mục đích thổi phồng hoặc làm giảm đi tình trạng kinh doanh sa sút kéo dài. Khi đó, KTST sẽ tiến gần hơn đến ranh giới phá bỏ rào cản pháp luật, nhà quản lý có thể không còn nhận ra ranh giới giữa tuân thủ và phạm pháp, cuối cùng có thể trở thành có hành vi gian lận, lừa đảo.
Có thể nói, KTST không phải là phạm pháp nhưng nó có thể rơi vào vùng nguy hiểm, bị coi là phạm pháp nếu những giá trị thật bị bóp méo, thổi phồng quá nhiều xét về tổng thể. Một số kỹ thuật hợp pháp có thể được sử dụng khi phải ước tính một số khoản mục nhất định trên BCTC. Điều này khiến cho việc phân biệt giữa một ranh giới hợp pháp và không hợp pháp đối với KTST càng trở nên khó khăn.
Chính vì sự mơ hồ không rõ ràng này mà có rất nhiều ý kiến trái chiều về KTST, có thể kể đến hai luồng phản ứng chính, đó là chấp thuận và phản bác.
Những người chấp thuận KTST cho rằng các nguyên tắc kế toán chung được thừa nhận (GAAPs) đưa ra nhiều chính sách kế toán khác nhau để lựa chọn, vậy nên khi áp dụng, doanh nghiệp có quyền lựa chọn những phương pháp nhất định mà theo họ là phù hợp nhất cho BCTC của đơn vị. Đây là bản chất của kinh doanh, công ty phải phản ánh được bức tranh tài chính khả quan nhất có thể, và KTST có thể giúp ích trong nỗ lực này.
Trong khi đó, luồng phản ứng bác bỏ KTST lại khẳng định KTST chính là sự thao túng trong kế toán, đi cùng sự thao túng là tính thiếu minh bạch, bóp méo sự thật, tất cả chỉ nhằm mục đích có được kết quả như mong muốn trong thời gian ngắn mà không hướng đến mục đích cuối cùng là làm tăng giá trị thực của doanh nghiệp.
